Bến phà là một khái niệm quen thuộc trong lĩnh vực giao thông vận tải, đặc biệt ở các khu vực có sông, hồ, hoặc kênh rạch chia cắt các khu vực địa lý. Tại Việt Nam, bến phà đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối giao thông, đặc biệt ở những nơi chưa có cầu hoặc các phương tiện giao thông khác chưa phát triển mạnh. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết bến phà là gì, vai trò, các loại bến phà, và những ví dụ nổi bật tại Việt Nam, đồng thời thảo luận về ưu điểm, hạn chế, và tương lai của loại hình giao thông này.
Bến phà là gì?
Bến phà là nơi neo đậu, đón và trả khách của các phương tiện phà – loại tàu chuyên chở người, xe cộ và hàng hóa qua sông, kênh, vịnh hoặc eo biển. Nói cách khác, bến phà là một điểm giao thông đường thủy quan trọng, kết nối hai bờ sông hay hai khu vực bị chia cắt bởi nước.
Bến phà thường được xây dựng tại những vị trí có nhu cầu di chuyển lớn, nơi chưa có cầu hoặc không thể xây cầu do đặc điểm địa hình, chi phí hoặc yếu tố kỹ thuật. Tại đây, phà hoạt động liên tục theo lịch trình, giúp người dân và phương tiện giao thông qua lại một cách an toàn, thuận tiện.
Đặc điểm của bến phà
Để hiểu rõ hơn bến phà là gì, ta cần nhìn vào những đặc điểm cơ bản sau:
- Vị trí địa lý: Bến phà thường nằm ở các tuyến giao thông huyết mạch, nối liền những khu vực đông dân cư, khu kinh tế, hoặc giữa các vùng đất nông thôn.
- Cơ sở hạ tầng: Một bến phà thường có cầu dẫn, khu vực chờ cho phương tiện và hành khách, cùng hệ thống quản lý giao thông đường thủy.
- Phương tiện chính: Tại bến phà, các loại phà có thể chở được từ vài chục đến hàng trăm hành khách, cùng nhiều loại xe từ xe máy đến ô tô tải.
- Tính linh hoạt: Khác với cầu cố định, bến phà có thể di chuyển hoặc thay đổi vị trí nếu nhu cầu giao thông thay đổi.
Cách vận hành và quản lý bến phà
Đối với công trình bến
- Bến tàu phải tuân thủ các quy định của Bộ Giao thông vận tải liên quan đến quản lý hoạt động của cảng và bến tàu thủy nội địa;
- Bến tàu phải đáp ứng yêu cầu kỹ thuật theo tiêu chuẩn kỹ thuật hiện hành; bảo đảm đầy đủ điều kiện theo quy định của Luật Giao thông đường thủy nội địa; có nơi đỗ xe ô tô chờ qua phà và phòng chờ cho hành khách trước biển báo dừng ngoài cửa bến tàu;
- Được cơ quan nhà nước có thẩm quyền thành lập hoặc có giấy phép hoạt động hợp lệ;
- Mặt cầu phải kiên cố, sạch sẽ, không trơn trượt, không ổ gà, không chướng ngại vật và có đủ neo theo quy định về số lượng, chất lượng kỹ thuật; bảo đảm phương tiện có thể quay đầu khi lùi và tiến cùng phà;
- Đường vào bến phà phải đủ rộng để hai xe ô tô đi ngược chiều nhau (hai làn xe); có đủ các điểm đánh dấu, biển báo, bảng giá vé, cống hoặc rào chắn, hàng rào phân định rõ ràng ranh giới hành khách và phương tiện đường bộ chờ lên phà;
- Phải lắp tời tại bến tàu có sức kéo đủ lớn cho phương tiện đường bộ có trọng tải lớn nhất có thể chở trên phà để cứu phương tiện trong trường hợp xảy ra sự cố.
Đối với phà một lưỡi
- Có giấy chứng nhận đăng ký phương tiện thủy nội địa còn hiệu lực theo quy định của Luật Giao thông đường thủy nội địa và giấy chứng nhận kiểm định an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường phương tiện thủy nội địa còn hiệu lực. Có bảo hiểm trách nhiệm dân sự của bên thứ ba còn hiệu lực và các giấy tờ liên quan khác theo quy định của pháp luật; đăng ký hoặc gắn biển số phương tiện thủy nội địa, sơn vạch kẻ an toàn trên mặt nước phương tiện thủy nội địa và số lượng người được phép chở trên phương tiện thủy nội địa;
- Đạt tiêu chuẩn chất lượng và được cơ quan kiểm định chứng nhận đủ điều kiện hoạt động;
- Được trang bị đầy đủ về số lượng, chủng loại trang thiết bị, dụng cụ cứu nạn, cứu hộ, phòng cháy và chữa cháy theo quy định;
- Có chỗ ngồi cho người khuyết tật, người cao tuổi, phụ nữ có thai và trẻ em trong quá trình phà qua lại;
- Lưỡi phà (phần tiếp giáp với lưỡi bến khi phà neo đậu) phải chắc chắn, không nhẵn, không lõm cũng không lồi và không có chướng ngại vật.
Đối với hàng hóa
Hàng hóa vận chuyển trên toa xe phải được chằng buộc chắc chắn; trường hợp là động vật sống thì phải cho vào lồng hoặc thùng chứa cố định trước khi đưa lên phà; toa xe, xe cơ giới ba bánh, bốn bánh phải có bánh xe được chằng buộc chắc chắn bằng chốt chặn;
Không vận chuyển hàng hóa thuộc danh mục hàng hóa cấm. Phương tiện vận chuyển hàng hóa như xăng, dầu, khí dầu mỏ hóa lỏng phải được vận chuyển riêng (nếu được xác định là an toàn) và không được vận chuyển chung trên phà với hành khách hoặc phương tiện đường bộ. Bình gas, can xăng, can dầu do hành khách mang theo phải được để riêng, an toàn trên phà. (Theo Thông tư số 22/2014/TT-BGTVT)
Các loại bến phà
Bến phà có thể được phân loại dựa trên quy mô, mục đích sử dụng, và loại phương tiện phà:
Theo quy mô
- Bến phà nhỏ: Thường phục vụ các tuyến đường ngắn, chở người đi bộ, xe máy, hoặc xe đạp. Ví dụ: Bến phà ở các xã thuộc đồng bằng sông Cửu Long.
- Bến phà lớn: Có khả năng chở ô tô, xe tải, và lượng lớn hành khách. Ví dụ: Bến phà Cát Lái (TP. HCM – Nhơn Trạch, Đồng Nai), Bến Phà Mương Lớn nối xã Long Hậu (huyện Cần Giuộc) và xã Tân Chánh (huyện Cần Đước), tỉnh Long An..
Theo mục đích
- Bến phà chở người: Chủ yếu phục vụ hành khách đi bộ hoặc đi xe máy.
- Bến phà chở hàng: Chuyên chở hàng hóa, nông sản, hoặc xe tải.
- Bến phà kết hợp: Phục vụ cả người và phương tiện, thường thấy ở các tuyến giao thông quan trọng.
Theo công nghệ
- Bến phà truyền thống: Sử dụng phà chạy bằng động cơ diesel hoặc sức người (chèo tay).
- Bến phà hiện đại: Sử dụng phà lớn, có hệ thống điều khiển tự động và tiện nghi cao, như phà cao tốc ở một số tuyến đường biển.
Những bến phà nổi tiếng tại Việt Nam
Bến phà Bình Khánh (Cần Giờ, TP. HCM)
- Vị trí: Kết nối quận 7 và huyện Cần Giờ.
- Đặc điểm: Là bến phà quan trọng đưa du khách từ trung tâm TP. HCM đến khu du lịch Cần Giờ. Phà chở được cả xe máy và ô tô, với giá vé khoảng 6.000 VNĐ/xe máy (2 người) và 30.000 VNĐ/ô tô.
- Trải nghiệm: Du khách có thể ngắm sông Sài Gòn và tận hưởng không khí mát mẻ trong chuyến phà kéo dài khoảng 15 phút.
Bến phà Cát Lái (TP. HCM – Nhơn Trạch, Đồng Nai)
- Vị trí: Nối quận 2 (nay là TP. Thủ Đức) với Nhơn Trạch.
- Đặc điểm: Là một trong những bến phà lớn nhất miền Nam, phục vụ lượng lớn xe tải, ô tô, và hành khách mỗi ngày.
- Tầm quan trọng: Giảm tải cho các tuyến đường bộ và cầu nối TP. HCM với các tỉnh Đông Nam Bộ.
Bến phà Rạch Miễu (Tiền Giang – Bến Tre)
- Vị trí: Nối hai tỉnh Tiền Giang và Bến Tre qua sông Tiền.
- Đặc điểm: Trước khi cầu Rạch Miễu được xây dựng, bến phà này là tuyến giao thông huyết mạch. Hiện nay, phà vẫn hoạt động để phục vụ người dân địa phương.
Bến phà trong du lịch và trải nghiệm văn hóa
Ngoài chức năng giao thông, bến phà còn mang lại trải nghiệm thú vị cho khách du lịch. Hành trình “qua phà” gợi nhớ về nhịp sống thôn quê, nơi dòng sông, con nước và nhịp chèo lái phà tạo nên những ký ức khó quên.
Du khách khi đến miền Tây Nam Bộ, chẳng hạn như bến phà Cần Giờ Vũng Tàu Quốc Chánh hay Cát Lái, thường thích thú với khoảnh khắc chờ phà, ngắm cảnh hai bên bờ và tận hưởng làn gió mát lành từ sông. Đây là một nét đẹp bình dị nhưng đậm chất văn hóa Việt.
Bến phà là gì? Bến phà là một phần không thể thiếu trong hệ thống giao thông Việt Nam, đặc biệt ở những khu vực có địa hình sông ngòi phức tạp. Dù không hiện đại như cầu hay đường cao tốc, bến phà mang lại giá trị kinh tế, văn hóa, và trải nghiệm độc đáo cho người dân và du khách. Từ những chuyến phà tấp nập ở Bình Khánh, Cát Lái, đến những bến phà nhỏ bé ở miền Tây, mỗi bến phà đều kể một câu chuyện về sự kết nối và phát triển. Nếu có dịp, hãy thử trải nghiệm một chuyến phà để cảm nhận nét đẹp mộc mạc và gần gũi của loại hình giao thông này.
