Công ty gia đình là gì? Đây là mô hình kinh doanh mà quyền sở hữu và quản lý phần lớn thuộc về các thành viên trong cùng một gia đình. Với cấu trúc độc đáo, doanh nghiệp gia đình không chỉ tạo nên sự gắn kết chặt chẽ mà còn mang lại nhiều lợi thế trong quản lý và ra quyết định.
Công ty gia đình là gì?
Theo KJCPRO, công ty gia đình không phải là một loại hình doanh nghiệp theo nghĩa pháp lý, mà là tên gọi chung cho các công ty được thành lập và hoạt động theo Đạo luật Doanh nghiệp, trong đó phần lớn vốn thành lập hoặc cổ phần, quyền quản lý và điều hành thuộc về các thành viên trong cùng một gia đình.
Mặc dù Luật Doanh nghiệp hiện hành không quy định cụ thể về “công ty gia đình”, nhưng bản chất của mô hình này vẫn tuân thủ các quy định chung về doanh nghiệp tại Luật Doanh nghiệp năm 2020.
Đặc điểm nổi bật của công ty gia đình
Theo nguồn trích dẫn từ kjcpro.it.com, công ty gia đình sở hữu những đặc trưng riêng biệt:
- Sở hữu và quản lý tập trung: Gia đình kiểm soát đa số cổ phần, quyết định nhanh chóng mà không cần hội đồng quản trị phức tạp.
- Giá trị văn hóa và truyền thống: Ưu tiên di sản gia đình, lòng trung thành nhân viên và trách nhiệm xã hội, thường gắn với cộng đồng địa phương.
- Tài chính linh hoạt: Tái đầu tư lợi nhuận thay vì chia cổ tức cao, tập trung tăng trưởng dài hạn.
- Mạng lưới quan hệ mạnh: Dựa vào mối quan hệ gia đình, đối tác thân hữu, giúp vượt qua khủng hoảng.
Ở Việt Nam, nhiều công ty gia đình bắt đầu từ kinh doanh nhỏ lẻ (quán ăn, xưởng may) và phát triển thành tập đoàn, như Trường Hải (Thaco) của Trần Bá Dương.
Ưu điểm và nhược điểm của công ty gia đình
Trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp thương mại tại Việt Nam đang tìm kiếm sự ổn định và phát triển bền vững lâu dài, mô hình doanh nghiệp gia đình nổi lên như một lựa chọn tiềm năng. Tuy nhiên, để đánh giá đầy đủ hiệu quả của mô hình này, cần xem xét cả hai mặt: ưu điểm và hạn chế của doanh nghiệp gia đình .
Ưu điểm:
- Quản lý tập trung và linh hoạt : Do tỷ lệ sở hữu thường do một hoặc một vài cá nhân trong gia đình nắm giữ nên việc ra quyết định diễn ra nhanh chóng, tránh các thủ tục phức tạp và giảm thiểu xung đột lợi ích với các cổ đông bên ngoài.
- Cam kết và trách nhiệm cao : Các thành viên trong gia đình thường gắn bó và thể hiện trách nhiệm lớn đối với công ty, tạo nền tảng vững chắc cho hoạt động kinh doanh.
- Niềm tin và sự đồng thuận nội bộ : Mối quan hệ huyết thống hoặc gần gũi giúp củng cố niềm tin, góp phần tăng cường sự thống nhất và phối hợp trong hoạt động.
- Chiến lược dài hạn : Không bị ràng buộc bởi áp lực lợi nhuận ngắn hạn từ các cổ đông, các doanh nghiệp gia đình có thể theo đuổi tầm nhìn tăng trưởng bền vững qua nhiều thế hệ.
Hạn chế:
- Khó khăn trong việc huy động vốn và nguồn nhân lực bên ngoài : Tính chất “đóng” khiến công ty khó tiếp cận nguồn tài chính hoặc nhân tài chuyên môn từ thị trường.
- Tùy thuộc vào yếu tố con người : Việc kế thừa thế hệ có thể khó khăn nếu không có người kế nhiệm có năng lực hoặc nhiệt tình.
- Nguy cơ xung đột nội bộ : Các mối quan hệ gia đình nếu không được quản lý đúng cách có thể dễ dẫn đến xung đột ảnh hưởng đến hoạt động và danh tiếng của công ty.
- Thiếu tính chuyên nghiệp : Việc duy trì các mô hình quản lý truyền thống mà không thích ứng với các tiêu chuẩn hiện đại có thể làm giảm khả năng cạnh tranh.
Các loại hình công ty gia đình phù hợp
Mặc dù mô hình doanh nghiệp gia đình không được định nghĩa cụ thể trong luật, nhưng đây là một cấu trúc doanh nghiệp phổ biến, đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam.
Với đặc điểm là mối quan hệ gắn bó giữa các thành viên trong gia đình trong quá trình vận hành và quản lý, việc lựa chọn đúng loại hình doanh nghiệp là điều kiện tiên quyết để mô hình này phát triển bền vững và lâu dài. Dưới đây là ba loại hình doanh nghiệp phổ biến, thường được các doanh nghiệp gia đình lựa chọn:
Hộ kinh doanh
Hộ kinh doanh không phải là hình thức kinh doanh hợp pháp, nhưng là lựa chọn tốt nhất cho các gia đình có quy mô sản xuất nhỏ, chủ yếu hoạt động trong phạm vi địa phương. Hộ kinh doanh có thể do một cá nhân hoặc nhiều thành viên trong gia đình đứng tên, chịu trách nhiệm về toàn bộ tài sản của mình.
Với thủ tục thành lập đơn giản, chi phí quản lý thấp và không có yêu cầu kế toán phức tạp, doanh nghiệp tư nhân phù hợp với những người bắt đầu hành trình từ một doanh nghiệp gia đình nhỏ.
Công ty TNHH 2 thành viên
Đây là loại hình doanh nghiệp có tư cách pháp nhân, phù hợp với các doanh nghiệp gia đình quy mô vừa và lớn. Với số lượng thành viên tối đa từ 2 đến 50 người, loại hình này đảm bảo tính linh hoạt trong quản lý và đồng thời bảo vệ tài sản cá nhân – khi các thành viên chỉ chịu trách nhiệm trong phạm vi vốn góp.
Các công ty trách nhiệm hữu hạn cũng có thể huy động vốn thông qua trái phiếu, tạo nền tảng để mở rộng trong khi vẫn duy trì quyền kiểm soát nội bộ của gia đình nếu các thành viên gia đình nắm giữ phần lớn vốn và các vị trí chủ chốt.
Công ty hợp danh
Hợp danh là lựa chọn phù hợp cho các doanh nghiệp gia đình muốn hoạt động dựa trên sự tin tưởng tuyệt đối và trách nhiệm cá nhân cao. Với ít nhất 2 thành viên hợp danh là cá nhân chịu trách nhiệm vô hạn, loại hình hợp danh này đòi hỏi sự thống nhất, đồng thuận và kiểm soát chặt chẽ giữa các thành viên gia đình.
Mô hình này phù hợp với các doanh nghiệp gia đình có quy mô vừa hoạt động trong lĩnh vực tư vấn, kế toán, dịch vụ pháp lý hoặc truyền thống gia đình.
Bí quyết quản lý doanh nghiệp gia đình hiệu quả
Điều hành một doanh nghiệp gia đình không phải là việc dễ dàng – đặc biệt là khi ranh giới giữa gia đình và công việc ngày càng mờ nhạt. Tuy nhiên, với những cách điều hành doanh nghiệp gia đình sau đây, việc vận hành mô hình kinh doanh này sẽ hiệu quả và bền vững hơn.
Quản lý chủ động các hoạt động gia đình
Việc thiết lập ranh giới rõ ràng giữa gia đình và công việc là điều bắt buộc. Những bất đồng nội bộ nên được giải quyết trong khuôn khổ gia đình, trong khi các vấn đề liên quan đến công ty tại nơi làm việc nên được giải quyết theo quy trình rõ ràng. Điều này giúp duy trì tính chuyên nghiệp và hạn chế cảm xúc trong quá trình quản lý.
Nhận lời khuyên từ bên thứ ba
Lời khuyên từ người ngoài – đặc biệt là những người không phải chuyên gia gia đình – rất cần thiết để đưa ra quyết định khách quan. Việc có một cố vấn hoặc thành viên hội đồng quản trị độc lập không chỉ tăng thêm uy tín mà còn giúp giảm thiểu định kiến và đảm bảo định hướng trung lập.
Giao tiếp và minh bạch là quan trọng
Sự minh bạch trong giao tiếp và công bằng trong đối xử là nền tảng để xây dựng niềm tin. Các chính sách tuyển dụng, phân công công việc và thăng tiến cần được viết rõ ràng và công khai để tạo sự công bằng giữa các thành viên gia đình và các nhân viên khác.
Phát triển quy trình quản lý chuyên nghiệp
Một công ty gia đình nên hoạt động như một tổ chức hiện đại. Việc khuyến khích các thành viên gia đình làm việc bên ngoài công ty để tích lũy kinh nghiệm, cân bằng các mục tiêu cá nhân, cởi mở với sự ra đi của nhân viên và duy trì tính khách quan trong các vai trò lãnh đạo là chìa khóa để ngăn chặn lạm dụng quyền lực và giảm thiểu xung đột nội bộ.
Các ví dụ nổi bật về Công ty gia đình tại việt nam và thế giới
Toàn cầu, Walmart (Mỹ) – gia đình Walton – là công ty gia đình lớn nhất thế giới, doanh thu 600 tỷ USD. LVMH (Pháp) của Bernard Arnault đại diện luxury gia đình. Tại Việt Nam:
- Vingroup: Phạm Nhật Vượng xây dựng từ phân phối đến ô tô, bất động sản, với giá trị hàng chục tỷ USD.
- Masan Group: Nguyễn Đăng Quang dẫn dắt từ thực phẩm đến tài chính, niêm yết thành công.
- Thaco: Trần Bá Dương thống trị ô tô, xuất khẩu sang ASEAN.
Những ví dụ này chứng minh công ty gia đình có thể cạnh tranh toàn cầu nếu chuyên nghiệp hóa.
Chiến lược phát triển và chuyên nghiệp hóa công ty gia đình
Để thành công, công ty gia đình cần:
- Lập kế hoạch kế thừa: Đào tạo thế hệ trẻ qua MBA, hội đồng cố vấn độc lập.
- Thuê quản lý chuyên nghiệp: Kết hợp gia đình với CEO bên ngoài, như Vingroup làm.
- Xây dựng hệ thống: Áp dụng ERP, tuân thủ IFRS để minh bạch.
- Đa dạng hóa: Mở rộng ngành nghề, niêm yết chứng khoán để huy động vốn.
Chính phủ Việt Nam hỗ trợ qua chương trình “Doanh nghiệp gia đình Việt Nam” của Bộ Công Thương, khuyến khích chuyển đổi số.
Tương lai của công ty gia đình trong kinh tế số
Với Industry 4.0, công ty gia đình phải thích ứng AI, e-commerce. Theo PwC, 60% sẽ tồn tại đến thế hệ thứ ba nếu số hóa. Tại Việt Nam, EVFTA mở cơ hội xuất khẩu, nhưng cần chống tham nhũng và nâng cao quản trị. Các quỹ đầu tư như VinaCapital hỗ trợ chuyên nghiệp hóa.
Trên đây là thông tin chi tiết về công ty gia đình là gì được chúng tôi tổng hợp mà bạn có thể tham khảo qua. Cảm ơn bạn đã đọc bài viết của chúng tôi.
